Problemen bij een te concrete blik: resultaat boven gedrag
Wanneer een organisatie enkel wordt beoordeeld op basis van direct meetbare resultaten – zoals omzet, productiviteit of KPI’s – bestaat het risico dat men te eenzijdig stuurt op de ‘uitkomsten’ in plaats van op het ‘proces’ dat eraan ten grondslag ligt. Het gedrag van medewerkers en teams wordt dan gereduceerd tot een middel om cijfers te halen. Hierdoor ontstaan verschillende problemen:

Geen aandacht voor de ABC-keten (Antecedent-Behavior-Consequences):
Het ABC-model, een kernconcept in OBM, stelt dat gedrag (B) wordt uitgelokt door antecedenten (A) en gevolgd wordt door consequenties (C). Door eenzijdig op resultaat te focussen, verliezen organisaties het zicht op de factoren die gedrag daadwerkelijk sturen. Dit betekent dat men niet weet welke antecedenten (bijvoorbeeld duidelijke taakomschrijvingen, goed gereedschap of heldere instructies) en consequenties (waardering, beloningen, feedback) nodig zijn om het gewenste gedrag duurzaam te bevorderen. Hierdoor blijft structurele gedragsverandering uit, wat leidt tot minder stabiele en voorspelbare prestaties.

Kortetermijndenken:
Als alleen de kwantitatieve output meetelt, bestaat de neiging om uitsluitend te sturen op wat direct beïnvloedbaar en snel meetbaar is. Onderliggende processen, cultuur en duurzame ontwikkeling raken ondergesneeuwd, wat de organisatie op de lange termijn kwetsbaar maakt.

Onvoldoende aandacht voor gewenst gedrag:
Resultaten komen voort uit gedrag. Als we niet begrijpen waarom mensen doen wat ze doen, kunnen we niet effectief sturen op duurzame prestatieverbetering. Gedragingen die op de lange termijn gewenst zijn – zoals kennisdeling, innovatie en samenwerking – krijgen te weinig aandacht omdat deze niet direct in een KPI zijn te vangen.

Problemen bij een te abstracte blik: onzinnige management speak
Aan de andere kant van het spectrum staan de abstracte, conceptuele benaderingen. Deze pretenderen het ‘grotere geheel’ te zien, maar ontaarden in de praktijk vaak in management speak: containerbegrippen die weinig concrete handvatten bieden om de werkvloer verder te helpen. Dit leidt tot problemen zoals:

Gebrek aan uitvoerbaarheid:
Hoogdravende termen en vage concepten bieden weinig praktische aanwijzingen. Medewerkers en teamleiders weten dan niet hoe ze de visie moeten vertalen naar hun dagelijkse gedrag en besluitvorming.

Vervreemding en cynisme:
Als medewerkers alleen maar geconfronteerd worden met loze managementtermen (‘synergie’, ‘transformationele excellentie’, ‘agility’) zonder concrete invulling, groeit de kloof tussen management en werkvloer. Dit leidt tot cynisme en ondermijnt betrokkenheid.

Gebrek aan wetenschappelijke gronding:
Veel hol managementjargon mist een sterke theoretische basis of empirische onderbouwing. Het zijn modieuze kreten zonder dat duidelijk is of ze werken. Hierdoor verliest de organisatie kostbare tijd en energie in het nastreven van vage idealen zonder bewijs.

Een wetenschappelijk gefundeerde middenweg
Gelukkig zijn er benaderingen die zowel de gedragskant serieus nemen als theoretisch stevig verankerd zijn. Twee voorbeelden hiervan zijn Organizational Behavior Management (OBM) en managementcybernetica in de vorm van het Viable System Model (VSM).

Organizational Behavior Management (OBM): concreet en wetenschappelijk op gedrag focussen
OBM is een tak van de toegepaste gedragsanalyse en richt zich op het begrijpen en beïnvloeden van menselijk gedrag in organisaties. Het uitgangspunt is dat resultaten voortkomen uit gedrag, en dat gedrag wordt beïnvloed door antecedenten en consequenties (het ABC-model). OBM onderscheidt zich door:

Empirische onderbouwing:
OBM is gestoeld op theorie en praktijk vanuit de gedragswetenschappen. Het maakt gebruik van meten, observeren en experimenteren om precies vast te stellen welke interventies effectief zijn.

Focus op duurzame gedragsverandering:
In plaats van alleen op cijfers te sturen, kijkt OBM naar het onderliggende gedrag en welke omgevingsfactoren dit gedrag in stand houden of veranderen. Hierdoor ontstaat een stevige fundering voor structurele en langdurige verbetering.

Concreet en hanteerbaar:
OBM vertaalt abstracte concepten direct naar de werkvloer. Managers en teamleiders kunnen met bijvoorbeeld positieve bekrachtiging, heldere feedback en taakgericht leiderschap doelgericht gedrag beïnvloeden, zonder te vervallen in vage concepten.

Managementcybernetica en het Viable System Model (VSM): abstract én degelijk onderbouwd
De managementcybernetica, en daarbinnen het Viable System Model (VSM) van Stafford Beer, biedt een kader om organisaties als complexe, zelfregulerende systemen te begrijpen. Het model is gebaseerd op de wetenschap van besturing en communicatie in biologische en technische systemen:

Theoretische diepgang en consistentie:
Het VSM heeft een sterke theoretische basis in de cybernetica. Het gaat uit van universele principes voor levensvatbare systemen, zodat het niet verzandt in loze managementkreten.

Focus op zelfregulatie en adaptatie:
Het VSM biedt inzicht in hoe organisaties kunnen overleven in een veranderende omgeving. Door feedbacklussen, informatiestromen en besluitvormingslagen te analyseren, krijgt men helderheid over wat er versterkt of bijgestuurd moet worden.

Abstractie met meetbare componenten:
Hoewel het model abstract is, kan het vertaald worden in concrete organisatorische functies en communicatielijnen. Hierdoor is het niet louter theorie, maar een raamwerk dat helpt om gaten in besturing en coördinatie te identificeren en daadwerkelijk op te lossen.

Conclusie
Een organisatie uitsluitend concreet bekijken, met de nadruk op meetbare resultaten, leidt tot het negeren van de onderliggende gedragsketen (ABC-model) en daarmee tot minder duurzame verbeteringen. Een te abstracte blik vervalt echter al snel in loze managementtaal zonder concrete handvatten. De kunst is om wetenschappelijk verantwoorde perspectieven te gebruiken die zowel gedrag als systeemdynamiek op een gefundeerde manier behandelen.

Organizational Behavior Management biedt een empirisch onderbouwde methode om gedrag in organisaties meetbaar te verbeteren, terwijl managementcybernetica en het Viable System Model een theoretisch solide raamwerk bieden om de complexiteit van organisaties te doorgronden. Samen vormen deze benaderingen een wetenschappelijk stevige basis om organisaties effectiever, adaptiever en mensgerichter te maken, zonder te vervallen in starre resultaatsturing of onzinnige management speak.