App "VSM" naar 31613564355 om te meten hoe sterk jouw organisatie is
Enterprise architectuur en het Viable System Model
1. Inleiding
Enterprise-architectuur (EA) ontstond als antwoord op de groeiende complexiteit in organisaties. Frameworks als TOGAF, ArchiMate en Zachman helpen structuren tekenen, maar geven nauwelijks richting hoe een organisatie vitaal en wendbaar blijft. Management-cyberneticus Stafford Beer ontwikkelde daarvoor het Viable System Model (VSM): een generiek organisatiemodel dat laat zien welke bestuurlijke functies nodig zijn om te overleven in een turbulente omgeving – ongeacht sector, omvang of technologie.
2. Kern van het VSM in vogelvlucht
Het VSM telt vijf subsystemen die elkaar in een recursieve fractalstructuur herhalen:
Systeem Functie EA-parallel I Operatie Primair proces Business capabilities / value streams II Coördinatie Synchronisatie & conflictpreventie Process orchestration / integration architecture III Controle Binnen-optimalisatie, resources Portfolio- & demand-management IV Intelligence Omgevingsmonitoring & innovatie Strategy-to-portfolio / innovation management V Beleid Identiteit & richting Governance, risk & compliance
Deze architectuur is recursief: elke business-unit, afdeling of team is opnieuw een VSM. Daardoor kan een architect in- en uitzoomen zonder theorie te verliezen – exact wat moderne EA nodig heeft.
3. Waarom het VSM van cruciaal belang is voor enterprise-architecten
Requisite Variety – Beer past Ashby’s wet toe: alleen systemen met voldoende variëteit kunnen complexiteit aan. EA-keuzes (modulariteit, platformen, API-gateways) zijn in feite variëteitsmanagement.
Governance met systeemlogica – Het onderscheid tussen “run” (I–III) en “change” (IV–V) koppelt strategische en operationele architectuur logisch.
Holistische consistentie – Omdat elk niveau dezelfde vijf functies nodig heeft, dwingt het VSM tot end-to-end consistentie in processen, data en technologie.
Diagnose-instrument – Structurele problemen (shadow IT, silo’s, innovatie-stilstand) zijn vaak eenvoudig te herleiden tot ontbrekende of overbelaste VSM-subsystemen.
Het VSM vormt daarmee de ontbrekende theoretische schakel die de meeste EA-frameworks praktijkgericht maakt.
4. Het praktische dilemma
Toch ervaart menig architect het VSM als abstract, theoretisch en lastig te vertalen naar Jira-boards, capability-maps of cloud-landingzones. Organisaties blijven dan steken in het tekenen van ‘Beers bolletjes’ zonder concrete methodiek om processen, IT-componenten of KPI’s eraan te koppelen.
5. Het Circumplex Viable System Model (CVSM) als brug
Het door Joost van der Leij ontwikkelde CVSM hertekent het VSM als circumplex:
Verticale as – Exploration ↔ Exploitation: balans tussen innovatie en operational excellence.
Horizontale as – Autonomy ↔ Social Stability: lokale beslisruimte versus centrale samenhang.
Circulaire schalen – Elke laag herhaalt het patroon (recursie) en maakt visueel duidelijk waar in de organisatie spanning optreedt.
Deze vormgeving doet drie dingen die de toepasbaarheid enorm vergroten:
CVSM-eigenschap Concreet voordeel voor EA Semantisch intuïtief Managers herkennen onmiddellijk de spanningsvelden (bijv. devops-teams met te veel autonomie → risico op “rogue IT”). Mapping-methode Architect koppelt artefacten: capabilities ↔ S-I, integratiepatronen ↔ S-II, platformgovernance ↔ S-III, R&D-roadmaps ↔ S-IV, corporate principles ↔ S-V. Meetbaar KPI’s (lead time, MTTR, NPS) worden op de juiste as geprojecteerd; scorecards visualiseren onbalans.
Zo vormt het CVSM een praktische lens die direct aansluit op tooling als ArchiMate-views of OKR-dashboards.
6. Werkwijze voor de enterprise-architect
Contextafbakening – Kies één recursieniveau (bv. divisie).
Circumplex-canvas invullen – Voor elk kwadrant: identificeer processen, platforms en rollen.
Analyse variëteit – Meet mismatch tussen interne variëteit en omgevingscomplexiteit (Ashby).
Interventies formuleren – Ontwerp capability-roadmap per spanningsas (bijv. extra observability-tooling om System III beter te voeden).
Iteratief verdiepen – Zoom in op probleemclusters; herhaal stappen 2-4 op lager niveau.
Deze cyclus combineert de systemische diepgang van VSM met de agile iteraties die EA-teams gewend zijn.
7. Brein-typen als beïnvloedingshefboom
Enterprise-architectuur faalt zelden door techniek, maar door menselijk gedrag. De Neurogram-typologie onderscheidt breintypen (bijv. Strategist, Stabilizer, Innovator) op basis van dominante neurologische systemen. Door breintypen te koppelen aan VSM-functies ontstaat een krachtige interventiematrix:
Breintype Voorkeurskoers in CVSM EA-boodschap om draagvlak te vergroten Innovator Exploration / Autonomy (S-IV) Focus op sandbox-experimenten, rapid prototyping. Stabilizer Social Stability / Exploitation (S-III) Benadruk risk-reductie, standaarden, compliance. Connector Social Stability / Exploration (S-II) Leg nadruk op integratie, informatie-synergie. Strategist Exploitation / Policy (S-V) Toon hoe architectuur bedrijfsidentiteit borgt.
Een architect die pitches, visualisaties en roadmaps tailort op het dominante breintype van besluitnemers vergroot de kans op een positief besluit: men voelt zich aangesproken in zijn neurologische comfortzone. Dit is positieve beïnvloeding zonder manipulatie, maar met respect voor natuurlijke cognitieve voorkeuren.
8. Conclusie
Het VSM biedt enterprise-architecten een fundamenteel, recursief denkkader om strategie, governance en operatie coherent te verbinden.
De abstractie van het klassieke VSM wordt door het Circumplex Viable System Model doorbroken; het maakt spanningsvelden zichtbaar, meetbaar en actiegericht.
Door breintypen-theorie te integreren, krijgt de architect een psychologisch kompas om stakeholders op hun eigen golflengte mee te nemen.
Wie deze drie perspectieven combineert, beschikt over een holistische toolkit die verder gaat dan “plaatjes tekenen” en direct bijdraagt aan een wendbare, veerkrachtige en werkelijk levensvatbare organisatie.
